اهمیت شناخت ناشناخته‌ها با پرداختن به فرهنگ هر منطقه
«سسلمه» در مورد نوعی چاووش‌خوانی است

صالحیار بر این باور است که نمایش خیابانی تنها راه حضور نمایش و انتقال مفاهیم فرهنگی و هنری و معرفی آیین و فرهنگ هر منطقه است که به طور مستقیم و بی‌واسطه و بدون هیچ چشمداشت و زمینه و پرداخت‌های زیرساختی، سراغ تماشاگرش می‌رود و بالطبع تاثیرگذارترین است. او که برای سومین بار در تئاتر صاحبدلان شرکت کرده، چندی پیش دبیری جشنواره تئاتر باغچه‌بان را در شهر مرند بر عهده داشت. همچنین از صالحیار در مجموعه نخل سرخ نمایشنامه «سریر» منتشر شده است. گفت‌وگوی ایران تئاتر با مهدی صالحیار درباره نمایش محیطی «سسلمه» و رویداد تئاتری صاحبدلان را در ادامه می‌خوانید.

  از حضور خود در این دوره با نمایش «سسلمه» بگویید...

امسال سومین باری است که در جشنواره صاحبدلان حضور دارم. در ادوار آغازین این جشنواره در بخش نمایشنامه‌خوانی حضور داشتم و در یازدهمین دوره نیز در بخش نمایش‌های محیطی شرکت کرده‌ام. نمایش سسلمه، به معنای صدا کردن و ندا دادن است که در منطقه آذربایجان به یک آیین مذهبی اشاره دارد که سعی داشتم با نمایشی کردن این آیین، به اجرای آن بپردازم.

کار تمرین این نمایش از زمان شروع آن، یک ماه تا چهل و پنج روز طول کشید. البته پرداختن به نماد‌ها و نشانه‌ها و ایجاد تصاویر نمایشی نیاز به همفکری و تجربه‌های گوناگون گروه اجرایی داشت که حضور بازیگران توانمند و باتجربه این مقوله را راحت‌تر کرده بود. دسترسی به آرشیو لباس سنتی آذربایجان و وسایل نمایشی بسیار این مسئله را آسان‌تر نمود تا تمرینات سریعا پیش برود و به نتیجه برسد.

ایده اولیه نمایش «سسلمه» از کجا آمده؟ 

پرداختن به فرهنگ و فولکلور هر منطقه‌ای، به صورت علمی و آکادمیک، باعث شناختن بسیاری از ناشناخته‌ها می‌شود که قابلیت پرداختن در هر زمینه‌ای دارد و واکاوی و کنکاش در لابه‌لای آن فرهنگ، دریچه‌ای برای رسیدن به دنیایی از معانی و زیبایی‌هاست. با این شناخت و آگاهی، در زمانی که تمرکز برای نگارش پایان‌نامه کارشناسی ارشدم داشتم، با منابع و نمونه‌هایی در ادبیات شفاهی مواجه شدم که ریشه در برخی آداب و رسوم داشت. با بررسی میدانی و تعبیر و تفسیر این اشعار، نشانی از برخی آداب منسوخ شده یا در حال از بین رفتن پیدا شد که آیین «سسلمه» یکی از آن‌ها بود. شکل و شمایل نمایشی دادن به این آیین کار دیگری بود که برایش طراحی انجام گرفت. سسلمه مربوط به نوعی چاووش‌خوانی برای بدرقه زائرین امام رضا(ع) است که نشانه‌هایی از باور‌های دینی و کهن مردم بومی آذربایجان در آن قابل دیدن است.

با توجه به شرایط و محدودیت‌های ناشی از کرونا مراحل آماده‌سازی و تمرین را چگونه پیش بردید؟

دوران کرونا، شرایط بسیار سختی برای تمرینات نمایشی است. با این اوصاف، تمرینات در فضای باز و بدون حضور عوامل دیگر برای کم شدن تعداد نفرات انجام گرفت. با این‌که در این وضعیت سختی کار بر دوش کارگردان بیشتر می‌شد اما گزیری نبود و این تمرینات نهایتا به مرحله ضبط در یک سالن نمایشی بزرگ رسید و خوشبختانه اجرا بدون هیچ مشکلی ضبط شد.

چطور شد برای حضور در تئاتر صاحبدلان سراغ نمایش خیابانی رفتید؟

با این‌که حوزه فعالیت من بیشتر در حوزه نگارش نمایشنامه است، اما به واسطه تجربه‌های چندین ساله در حوزه نمایش خیابانی و همچنین به دلیل این‌که پرداختن به مقوله فرهنگ توسط این گونه نمایشی برای ارائه به مخاطبان توسط نمایش خیابانی در شهرستان‌ها بسیار بهتر و مقرون به صرفه‌تر است لذا حضور در بخش خیابانی این جشنواره برایمان در اولویت بود. از طرفی چه خوب است که جشنواره برای بخش خیابانی تمرکز بالایی دارد زیرا این بخش بهتر و زیباتر به انتقال اهداف و موضوعات می‌پردازد.

فکر می‌کنید نمایش خیابانی چقدر می‌تواند با مخاطب امروز ارتباط برقرار کنه و تا چه میزان در حوزه فرهنگی می‌تواند تاثیر‌گذار باشه؟

نمایش خیابانی تنها راه حضور نمایش و انتقال مفاهیم فرهنگی و هنری و معرفی آیین و فرهنگ هر منطقه است که به طور مستقیم و بی‌واسطه و بدون هیچ چشمداشت و زمینه و پرداخت‌های زیرساختی، سراغ تماشاگرش می‌رود و بالطبع تاثیرگذارترین است. لذتی که در اجرا‌های میدانی با استقبال تماشاگر حاصل می‌شود، قابل کتمان نیست؛ بنابراین چه بهتر این بستر در اجرا‌های نمایش‌هایی با موضوعات تئاتر صاحبدلان هم همراه شود زیرا مخاطب برای نمایش‌های این چنینی بسیار زیاد است.

بهترین تجربه‌ شما از ارتباط تماشاگران با نمایش‌های خیابانی چیست؟

این‌که تماشاگر از هر جنس و طبقه و فرهنگ را می‌توانی دعوت کنی و بدون هیچ گونه رفتار و مناسک خاصی این افراد می‌توانند به تماشای نمایش بنشینند و در اجرا‌ها حضور بیابند، بهترین تجربه‌ای است که در اجرا‌ها داشته‌ایم. دور شدن این گونه نمایشی از اجرا‌های خاص صحنه‌ای و دیگر نوع آن، که به نوعی تماشاگر عموم و شاید غریبه با حوزه نمایش را به تماشا می‌کشاند بهترین و ناب‌ترین لحظات تجربه تئاتری است که شامل اجرای نمایش در مقابل تماشاگر است. تماشاگری که فقط ذات نمایش می‌تواند او را برای اجرای نمایش سرپا نگه دارد نه مناسبات فضا و سالن و نگهبان و صندلی و تاریکی سالن و...

 رویداد صاحبدلان را چقدر در امر فرهنگ‌سازی و ارتباط مستمر با جامعه و عموم مردم موثر می‌دانید؟

ویژگی بزرگی که این رویداد دارد بحث حمایتی آن از گروه‌های نمایشی سرتاسر کشور است طوری که خارج از مقوله رقابت و تمرکز بر یک شهر خاص به عنوان مرکز این رویداد، به این امر می‌پردازد. قطعا پراکندگی اجرا‌های منتخب در تمامی شهر‌های ایران و نظارت و حمایت از اجرا‌ها، تاثیر بالایی برای انتقال فرهنگ برای عموم جامعه خواهد داشت. حمایت ویژه از گروه‌هایی که به فرهنگ شهر خود می‌پردازند و بستر‌های حضور مردم خود را در شهرستان‌ها به عنوان تماشاگر نمایش ایجاد می‌کنند از مواردی است که تئاتر صاحبدلان با موفقیت به آن‌ها دست یافته است.

این موضوع ‌که در این رویداد آثار داوری نمی‌شوند و در واقع عرصه‌ای برای تولید و اجرای آثار نمایشی در سراسر کشور محسوب می‌شود، از نظر شما چه ویژگی به این رویداد می‌دهد؟

همان‌طور که عرض کردم، ایجاد فضای حمایتی و غیررقابتی، انگیزه‌های هنری در هنرمندان را افزون و آنها را به ارائه کار بهتر ترغیب می‌کند. پرداختن به اصالت نمایش و در نظر گرفتن مخاطب عموم و رضایت او، در فضا‌های غیررقابتی بیشتر پرداخت می‌شود. از سیاستگذاری این جشنواره بابت اهمیت دادن به این مقوله باید تشکر کرد.

شرایط برای حضور و اجرا و حمایت‌ها در این دوره چطور است؟

استفاده از نیرو‌های متخصص در دبیرخانه، افراد پیشکسوت و باتجربه در انتخاب آثار و همچنین مدیریت کیفی این رویداد در دوره‌های قبلی مشهود بوده و در این دوره هم پی گرفته شده است. یکی از ویژگی‌های مهم تئاتر صاحبدلان این است که به بار علمی و حرفه‌ای این رویداد بیشتر پرداخته شده و آن‌چنان‌که در بخش منتخبان نیز مشخص است، جای خرسندی است که هنرمندان بنام و متخصص صاحب دانش و تجربه‌ در سرتاسر کشور در این رویداد حضور دارند.

شرایط برای اجرای نمایش «سسلمه» در مرند چگونه است؟ کجا اجرا خواهید داشت؟

خوشبختانه ساختمان مجتمع فرهنگی و هنری مرند در کنار پارک واقع شده است و این امر مدیریت اجرا‌های میدانی و خیابانی را تسهیل کرده است. مکاتباتی که دبیرخانه با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی انجام داده، این مسئله را راحت‌تر کرده و محوطه فضای باز این مجتمع بهترین مکان برای اجرا با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی است.

و سخن پایانی...

امیدوارم تمامی رویداد‌های نمایشی کشور با الهام از شکل اجرایی رویداد صاحبدلان در نوع برگزاری و محتوا، نمایش را به زبان مردم هر منطقه نزدیک و اجراها را نزدیک‌تر به آن‌ها کند. جا دارد از دبیرخانه و مدیر کانون تئاتر دینی اداره کل هنرهای نمایشی و همکارانشان به خاطر پشتکار و همت والایشان جهت استمرار در برگزاری این رویداد و کیفیت‌دهی بیش از پیش به آن تشکر کنم.