در دومین روز وبینارهای تئاتر صاحبدلان مطرح شد
عدالت، یکی از معیارهای سنجش حقوق بشر است
دومین وبینار تخصصی از مجموعه وبینارهای دوازدهمین دوره سراسری و اولین دوره بین‌المللی تئاتر صاحبدلان با محوریت «حقوق بشر از نظر قرآن در تولید آثار نمایشی» برگزار و به‌صورت زنده از تلویزیون تئاتر ایران پخش شد.
به گزارش ایران تئاتر، وبینار «حقوق بشر از نظر قرآن در تولید آثار نمایشی»، دوشنبه 15 اسفند (دیروز)، با حضور مهدی کاموس (مسئول جلسه)، علیرضا بنیادی، اعظم بروجردی و ندا ثابتی برگزار شد.
در آغاز این نشست، مهدی کاموس نویسنده و مسئول روز دوم این وبینار تخصصی گفت: «در این وبینار حقوق بشر از نظر قرآن و نسبت آن و تأثیر آن در حوزه آثار نمایشی مورد بررسی قرار گرفته است. در قرآن سوره‌ای به نام انسان وجود دارد که در آیه سوم این سوره عصاره اصل اختیار را در انسان می‌بینیم؛ در قرآن مجید، مبنای کلام خداوند اختیار انسان است.»
مهدی کاموس با اشاره به اینکه قرآن به‌عنوان یگانه منجی در زمینه حقوق بشر می‌درخشد، توضیح داد: «مبحث این وبینار مرتبط است با اینکه به چه میزانی تئاتر و آثار دراماتیک توانسته‌اند، می‌توانند و امکان دارند که از ظرفیت‌های دراماتیک قرآن برای اجرای نمایش و تئاتر استفاده کنند. در قرآن مجید برخلاف خیلی از نگاه‌هایی که به کتاب مقدس وجود دارد، بحث خیر و شر، حق و باطل، اختیار انسان، حقوق و تکالیف انسان مطرح هستند؛ حقوق بشری در سایه تسلیم بودن انسان در برابر خداوند است و سراسر قرآن مجید بر این مسئله تأکید دارد که انسان جز آنچه تلاش می‌کند نیست.»
مسئول جلسه روز دوم وبینار «حقوق بشر از نظر قرآن در تولید آثار نمایشی» درباره تفاوت کلام‌الله مجید با سایر کتب مقدسی که وجود دارند، ادامه داد: «قرآن مجید به‌عنوان کتابی که تحریف نشده است، سایر کتب دینی را تکمیل می‌کند، همچنین نگاه خود را به حقوق انسان چنین تعریف می‌کند که انسان در کنار تکالیف خود، حقوقی دارد و این حقوق در سایه تسلیم بودن انسان در برابر خداوند مطرح می‌شوند و معطوف به مسئله حق‌اند.»
عدالت یک اصل ضروری در حوزه نمایش است
در ادامه برگزاری وبینار تخصصی دینی تئاتر صاحبدلان، علیرضا بنیادی گفت: «یکی از مباحثی که در حقوق بشر مطرح است، بحث عدالت است و عدالت در حقوق بشر یک اصل بسیار مهم محسوب می‌رود. عدالت در لغت به معنای مساوات است. از نظر فلاسفه حقوق، مهم‌ترین تعریف از عدالت دادن حق به صاحب حق است. در حوزه تئاتر و کارگردانی هدف از عدالت رسیدن به تعادل است.»
این پژوهشگر ادامه داد: «حوزه‌های هنری و مکاتب هنری به سویی حرکت می‌کنند که تعادل را در جهان نامتعادل ایجاد کنند. حقیقت کنونی ما فاقد تعادل است و هنر جایگزین تعادل شده است؛ بنابراین هرگاه این تعادل به وجود بیاید، هنر از بین خواهد رفت.»
بنیادی با بیان اینکه عدالت یک اصل ضروری در حوزه نمایش است، افزود: «تحقق جامعه آرمانی یکی از اهدافی است که هم در حقوق بشر و هم در حوزه هنرهای نمایشی وجود دارد. در رویکرد توحیدی که در قرآن وجود دارد، جامعه آرمانی و عدالت پس از توحید، سرشت اصلی حقوق بشر در اسلام به شمار می‌رود. در حقیقت هدف و فلسفه حقوق بشر تأمین عدالت است و حقوق علاوه بر نظم اجتماعی باید نظام‌های حقوقی را به نفع انسان‌های آسیب‌پذیر هدایت کند.»
او در ادامه گفت: «جامعه آرمانی زمانی شکل می‌گیرد که حاکم آن جامعه نیز خودش را وقف عدالت کند و جامعه بر محور عدل سامان پیدا کند. اجرای عدالت معیار راستی و درستی حکومت است. جامعه نمونه اسلامی شاخصه‌هایی دارد که یکی از آن‌ها تضمین و تحقق حقوق بشر است. در دین اسلام و روایاتی که وجود داردف اسلام، یک نظام اجتماعی است که کمال مطلوب را در سعادت انسان می‌بیند و عدالت همانند توحید یکی از معیارهای سنجش حقوق بشر است.»
این کارشناس با بیان اینکه، زمانی که عدالت جایگاه خودش را از دست بدهد، قدرت حاکم می‌رود، توضیح داد: «قدرت می‌تواند خطرناک باشد و می‌تواند جامعه‌ای را که باید بر اساس عدالت شکل بگیرد، موردتهاجم قرار دهد.»
بنیادی در ادامه سخنان خود، قدرت از دیدگاه استیون لوکس را مورد بررسی قرار داد و گفت: «سه نگرش کلی به قدرت سیاسی وجود دارد؛ در دیدگاه نخست کثرت‌گرایی مباحث لیبرالیستی از قدرت را مورد بررسی قرار می‌دهد و به مضامینی که به ماهیت علمی و فردگرایانه قدرت سیاسی که از سوی متفکران کثرت‌گرا مطرح شده، می‌پردازد. دیدگاه دوم، دیدگاهی اصلاح‌طلبانه یا دیدگاه دوبعدی است که معتقد است در دیدگاه اول بیش‌ازحد بر اهمیت اختیار و تصمیم‌گیری تأکید می‌شود و در برخی موارد اِعمال قدرت به توانایی محدودسازی افراد اشاره دارد. اگر عدالت به‌عنوان یک بحث اساسی در حوزه حقوق بشر مورد بررسی قرار بگیرد، محدود کردن قدرت انسان‌ها، اعمال قدرتی است که در مورد عدالت اتفاق می‌افتد. در این دیدگاه با تهدید، قدرت بر حوزه تصمیم‌گیری بازیگران سیاسی به نحو مؤثری اعمال می‌شود.»
او درباره دیدگاه سوم افزود: «دیدگاه سوم، دیدگاه سه‌بعدی قدرت یا دیدگاه رادیکالی است و مؤلفه‌هایی دارد که با درونی کردن برخی الگوهای رفتاری از اعمال قدرت صرف بر افراد فراتر می‌رود و رفتار انسان‌ها را جهت می‌دهد؛ بنابراین کسانی که بر آن‌ها اعمال قدرت می‌رود حتی خودشان متوجه این موضوع نمی‌شوند.»
این کارشناس در پایان گفت: «نمایشنامه «همه پسران من» انتقادی به تلاش برای دستیابی به‌راحتی مادی و بهبود وضعیت اجتماعی از طریق تلاش و اراده‌ای است که به سرانجام نمی‌رسد. این نمایشنامه عنصر مشترکی از جامعه آمریکایی بعد از جنگ جهانی دوم را نمایان می‌کند. در این نمایش عقیده بر این است که باید با کسب ثروت خانواده خود را خوشحال کرد. در این داستان عدالت به معنای یک موضوع اجتماعی نقض می‌شود. در این نمایشنامه شخصیت‌های این داستان همگی پول را مبنای خوشبختی می‌دانند اما درنهایت همه به سوی خودکشی می‌روند و سعادت نصیب‌شان نمی‌شود.»
قرآن منبعی برای ایده‌های نمایشی است
در ادامه برگزاری وبینار «حقوق بشر از نظر قرآن در تولید آثار نمایشی»، ندا ثابتی، مدرس، نمایشنامه‌نویس و فارغ‌التحصیل تئاتر گفت: «کلمه دین در آیات کتاب قرآن بسیار تکرار شده است. کلمه دین به معنی کسانی است که ایمان، باور و اعتقاد به روز قیامت دارند. دین یعنی هرکسی در هر دوره و زمانی به یک عالمی ورای عالم مادی اعتقاد دارد. دین‌داران کسانی هستند که در مجموع به عالم ماورایی اعتقاد دارند.»
این پژوهشگر با بیان اینکه، می‌توان از کتاب قرآن به‌عنوان یک منبع برای دست آورد و ایده‌های ادبیات نمایشی در هنر نمایش و تئاتر بهره‌برداری کرد، توضیح داد: «مطالعه قرآن سه مرحله دارد؛ مرحله اول ترجمه لفظ به لفظ، کلمه به کلمه و جمله به جمله است. مرحله دوم تفسیر و مرحله سوم تأویل است. تفسیر مرحله‌ای بالاتر از ترجمه است و علت و مکان نزول آیات را مشخص می‌کند. تأویل مخصوص افراد خاص و اولیای خداوند است.»
ثابتی ادامه داد: «هنگامی که می‌خواهیم از کتاب قرآن به‌عنوان ایده‌های دراماتیک استفاده کنیم، به ترجمه روی می‌آوریم. ترجمه برای نمایشنامه‌نویسان راحت‌ترین و نزدیک‌ترین راه است؛ اما بعضی از افراد به تفسیر سوره‌ها و آیات علاقه‌مند هستند. هر اثری که در تاریخ هنر نمایش و تئاتر نوشته شده است، در بخش دینی قرار می‌گیرد. عالم نمایش از ابتدا با آموزه‌ها و مفاهیم دینی در ارتباط بوده است.»
این کارشناس در مقایسه نمایش شرق با غرب گفت: «در غرب مناطقی که به تک خدایی معتقد بودند از جهت مسائل نمایشی محدودتر بودند اما مناطقی که به خدایان متعدد معتقد بودند، تصورات وسیع‌تری داشتند و جنگ و ستیز و گره‌افکنی‌هایشان با خدایان خیلی بیشتر نمود پیدا می‌کرد و تأثیر این تخیلات و تصورات ذهنی انسان‌ها با خدایان در مسائل دینی آن‌ها و آثار نمایشی‌شان دیده می‌شد.»
ندا ثابتی افزود: «حق و حقیقت‌طلبی به صورت فطری در انسان وجود دارد و هیچ انسانی نیست که تمایل به حق و حقیقت نداشته باشد. انسانی که از نظر فکری و روحی سالم باشد طبیعتاً به صورت فطری در درون خودش همیشه به دنبال حق و حق‌طلبی است. کسی که به دنبال جست‌وجوی حق و حقیقت از کتاب قرآن است تا ایده و جرقه ذهنی خودش را به عالم دراماتیک بیاورد، فردی است که باید به صورت ریشه‌ای برخی مسائل را بپذیرد.»
همچنین این مدرس گفت: «حق و حقیقت در قرآن دو رویکرد کلی دارد؛ یا اینکه ما قرآن را به صورت کلی پذیرفته‌ایم و هر آنچه را در این کتاب است، می‌پذیریم و یا اینکه نگاهی کاوشگرانه و پرسشگرانه داریم.»
شعر در عصر پیامبر (ص)، رشد و نمو داشته است
در ادامه این نشست، اعظم بروجردی دیگر سخنران دومین وبینار تخصصی تئاتر دینی گفت: «شعر هنری مرسوم و غالب در عصر پیامبر (ص) است که بسیار رشد و نمو داشته است. خداوند در سوره شعرا می‌فرمایند از شعرا پیروی نکنید، زیرا شعرا سرگردان‌اند و به آنچه خود می‌گویند، عمل نمی‌کنند، مگر آن‌ها که ایمان آورده‌اند، اعمالی شایسته دارند، خدا را بسیار یاد کردند و پس از ستم دیدن به دفاع و نصرت خواهی برخاستند.»
بروجردی ادامه داد: «خداوند در قرآن به نقد شاعرانی که علیه آیات وحی شعر می‌سرودند و با خواندن افسانه‌های ایران باستان و خواندن اشعار شاعران معروف عرب تلاش می‌کردند که به جنگ آیات قرآن بروند می‌پردازد، مگر شاعرانی که خالص باشد و ایمان کافی داشته باشد.»
تمام حقوق متعلق به خداوند است
مهدی کاموس در بخش پایانی دومین وبینار تخصصی تئاتر دینی، با محوریت «حقوق بشر از نظر قرآن در تولید آثار نمایشی»، گفت: «نمایشنامه «موسیو ابراهیم و گل‌های قرآن» یکی از نمایشنامه‌های مشهور است که نوشته اریک امانوئل اشمیت نمایشنامه‌نویس فرانسوی است. این نمایشنامه که در ایران نیز چندین بار اجرا شده از نمایشنامه‌های مشهوری است که در آن مستقیم به بحث قرآن پرداخته شده است و مسائلی مانند عدالت، آزادی و مباحث مربوط به جبر و اختیار، مباحث مربوط به جان و آبروی انسان‌ها که در زمینه حقوق بشر در قرآن وجود دارد در این نمایشنامه مطرح شده است.»
کاموس در پایان افزود: «حقوق بشر بر اساس اختیار است و در سراسر قرآن محل تشکیل درام، دوقطبی‌هایی است که در میان اهل دنیا و اهل آخرت وجود دارد و معطوف به قدرت و پایان اندوه‌بار، یا پایان خوش نیست. بلکه در قرآن تمام حقوق متعلق به خداوند است و تمام حقوقی که برای انسان‌ها وجود دارد از جانب خداوند سرازیر می‌شود.»
گفتنی است امروز سه‌شنبه 16 اسفند 1401 سومین روز از مجموعه وبینارهای تئاتر دینی رویداد صاحبدلان برگزار می‌شود. علاقه‌مندان می‌توانند مباحث مطرح شده در آخرین روز این وبینار را که از طریق تلویزیون تئاتر ایران به صورت زنده پخش می‌شود، دنبال کنند.
